Gaat Corona ons onderwijsstelsel veranderen?

Steeds meer mensen pleiten voor onderwijsvernieuwing maar men blijft in het huidige kader zoeken naar oplossingen. Andere vakken, meer creativiteit, kleinere klassen? Omdat school zo'n taaie traditie is, is het lastig om afstand te nemen en objectief te oordelen. Maar voor echte vernieuwing is het noodzakelijk om buiten de kaders te treden. Misschien geeft Corona dat zetje en gaan we eindelijk de fundamentele vraag stellen wat we in de essentie willen met ons onderwijstelsel? Of beter, hoe willen wij de ontwikkeling van onze kinderen vormgeven?

 

Verandering komt soms, of vaak, uit een heel andere hoek. In dit geval zou dat heel goed Corona kunnen zijn! Dit virus legt namelijk een aantal onderwijszaken bloot en in onderwijsvernieuwingsland gonst het dan ook al een tijdje van de hoopvolle geluiden. Zou het dan eindelijk eens doordringen? Gaan we eindelijk eens inzien hoe die verdraaid hardnekkige schooltraditie gebaseerd is op niet wetenschappelijke aannames die weinig met een gezonde ontwikkeling van kinderen te maken heeft.


Thuisonderwijs en de Leerplicht
Sinds de Corona maatregelen hebben scholieren thuisonderwijs. Thuisonderwijs is in NL verboden dus bij hoge uitzondering wordt dit toegestaan. Dat 18-minners naar school moeten vindt iedereen doodnormaal. Wie anders beslist krijgt gedonder. Er is nu eenmaal leerplicht en daar houd je je aan. Maar waarom is er die plicht?


In 1902 werd een wet aangenomen met als reden om kinderen te behoeden van kinderarbeid. Niet dat school nou altijd zo’n fijn alternatief was zoals wel blijkt uit een onderzoek uit 1913 van een arbeidsinspecteur in Chicago. Ze vroeg kinderen die zwaar werk verrichtte in een fabriek naar wat ze liever wilde. 412 van de 500 ondervraagde kinderen gaven aan liever in de sweatshop te werken dan dat ze naar school gingen vanwege de monotonie, vernedering en wreedheid. Is het waar? Wie zal het zeggen. Misschien kenden die kinderen toevallig de meest afschuwelijke school die er was. Het is in elk geval wel waar dat kinderarbeid een foute zaak was en om die reden werd de leerplichtwet ontwikkeld. Het doorvoeren van die wet ging echter niet zonder slag of stoot.


De Staat is de baas
Tijdens de aanloop naar het wetsvoorstel was er de Tweede Kamer nogal wat beroering en verzet. Een behoorlijk aantal kamerleden vond het verwerpelijk dat de Staat de baas zou worden over de kinderen in plaats van de ouders. Ondanks het verzet kwam de wet erdoor. Thuisonderwijs bleef overigens voor de rijken tot 1965 (?) gewoon bestaan en niemand trok dit in twijfel. Het ging er immers om dat kinderen werden onderricht, waar dat gebeurde was een tweede.
 Tegenwoordig vinden we het heel normaal dat de Staat van minuut tot minuut bepaalt wat en hoe er geleerd wordt. Als ouder heb je niets te zeggen over jouw kind en thuisonderwijs is uit den boze. Het toeziend oog van boven is met de jaren ook nog veel groter geworden. Kon je vroeger nog wel eens spijbelen (ik deed het geregeld), tegenwoordig worden je ouders al soms na 1x afwezigheid gebeld. En na een paar keer te laat komen, ook al ben je een uitmuntende leerling, kun je al een brief van de leerplicht verwachten. Van alle kanten wordt er door de autoriteiten streng gewaakt of de 18-minner in een klas zit. Of zij of hij daar wat leert of gelukkig is, is een tweede.

18-minner, jij hebt rechten!
Tegenwoordig zitten kinderen officieel niet meer in de klas om kinderarbeid te ontwijken maar om iets te leren en vooral om zich te ontwikkelen. Zo staat het ook in het Kinderrechten Verdrag. Dit Verdrag is in 1989 ondertekend en het bevat 54 rechten van kinderen. Eén recht, artikel 29, meldt dat kinderen hun rechten moeten kennen. De maatschappij hoort kinderen dus te onderwijzen over hun rechten. Zo horen kinderen bijvoorbeeld te leren dat zij recht op privacy hebben (magister??), recht op voldoende vrije tijd (lange schooldagen? veel huiswerk?), recht op vrije ontwikkeling (zonder keuzevrijheid? ieder een éénheidsworst?) om maar een paar rechten te noemen.



Alleen worden deze rechten vrijwel nergens onderwezen en kinderen kennen hun rechten dus helemaal niet. En wie zijn recht niet kent weet dus ook niet wanneer dat recht geschonden wordt. Nederland wordt ook herhaaldelijk op de vingers getikt door het VN-Kinderrechtencomité dat dit recht (artikel 29) niet in de wet geimplementeerd wordt. Ook meld dit comité ‘’
Kinderen worden onder druk gezet om academisch te presteren, dit kan in de weg staan van het uitoefenen van de rechten uit artikel 31 (recht op vrije tijd). Dit hangt samen met het overmatig structureren van de agenda van het kind’’. Het comité noemt hierbij onder andere het recht op vrijheid van stress.

 School put uit
 Eerder melde ik hoe erg het schoolleven rond 1913 blijkbaar kon zijn. Tegenwoordig is het leven op school op veel vlakken stukken beter maar op andere vlakken laat het nog veel te wensen over, zo bewijst dit onderzoek van een docent die twee dagen als scholier meeliep in haar eigen school:
‘’Ik was ongelooflijk moe na de eerste dag. Ik kon niet stoppen met gapen en had enorme behoefte me te bewegen. Ik was uitgeput en niet vanwege de inspanning na een productieve dag. Nee, het was een naar lethargisch gevoel van vermoeidheid. Ik was zo uitgeput dat ik niet meer kon doen dat enige intellectuele inspanning vereiste (dus ben ik maar tv gaan kijken) en ben om 19:30 naar bed gegaan. Het was niet het stilzitten dat me zo uitputte, maar dat ik het grootste gedeelte van de dag besteedde aan het opnemen van informatie zonder er wat mee te toen. Hierdoor realiseerde ik me hoe weinig autonomie leerlingen hebben en hoe weinig van het leren zelfgekozen of zelfgestuurd is’’.
Kinderen die 40u per week gedwongen en zonder betaling moeten leren, is dat geen kinderarbeid?
Is er in bovengenoemd onderzoek sprake van vrije ontwikkeling, van participatie in de lesstof, in hoe de dag verloopt? Naar mijn idee worden hier nogal wat rechten geschonden. Tel hierbij op dat deze volwassene 8 uur slaap nodig heeft terwijl een tiener 9 a 10 uur nodig heeft. En bedenk dat een tiener pas na 23:00 in slaap valt omdat dan pas de slaapstof melatonine wordt aangemaakt. Als de wekker om 7:00 gaat is er slaaptekort. Veel leerlingen hebben dan ook een chronisch slaaptekort zonder dat ze het weten. Wie moe is leert niet goed. Wetenschappers roepen al jaren dat scholen om 10:00 moeten beginnen. Tegenstanders roepen dan dat school dan nog langer duurt. Nederlandse leerlingen zitten vergeleken met andere westerse landen het langst in de klas (op Frankrijk na). Opgeteld met het huiswerk komen ze makkelijk aan de 36 a 40 uur per week. Zoveel uur vermoeid en ongemotiveerd niet zelf gekozen verplicht werk verrichten op straffe van: vernederende preek aanhoren, boete, extra vroeg melden, leerplicht gezanik, schorsing, strafwerk, corvee enzovoorts. Dat lijkt toch haast wel kinderarbeid, precies dat wat we niet wilde. De vergelijking klinkt misschien idioot maar ik zie eigenlijk het verschil niet.


Tolstoj was een onderwijsvernieuwer pur sang
 Vermoeid en passief de lessen ondergaan, hoe zwaar moet dat zijn? En ouwelui, ik hoor u al mopperen, vergeet niet dat het onderwijs hard is verslechterd t.o.v. uw tijd. Veel leerlingen voelen nu constante toetsdruk en de docenten zijn niet meer wat ze geweest. En de kloof met het democratische thuis en de autoritaire school wordt steeds groter. Nederlandse kinderen hebben de beste relatie met hun ouders schijnt maar misschien ook precies wel daarom de grootste demotivatie op school. Aan welke kant moeten we werken? Thuis weer strenger of school meer democratisch?
Tolstoj, naast schrijver ook oprichter van scholen (de eerste democratische school) en onderwijsvernieuwer, zei 200 jaar geleden al: . 'Voor lessen in grammatica en taalanalyse kunnen ze geen geduld opbrengen (…) Vaak vallen ze in slaap of blijven weg uit de lessen. (…) De kinderen vervelen zich dood en vragen zich stilletjes af “waarom doen we dit”? Die vraag heb ik mezelf ook gesteld en ik kan er geen antwoord op vinden.’



''Cijfer geven is een overblijfsel van ons oude schoolsysteem''
Met afschuw keek Tolstoj naar de strakke discipline in de klassen, naar het instampen van rijtjes, naar de in zijn ogen geestdrift dodende leermiddelen. En over cijfers geven zei hij: ‘’Cijfers geven is een overblijfsel van ons oude schoolsysteem, dat vanzelf in onbruik zal raken’. Hij moest eens weten hoe we daarin zijn doorgeschoten. Tegenwoordig worden 5 jarigen al getoetst en krijgen een cijfer (of ander teken van prestatie). Ik durf te wedden dat Tolstoj ons onderwijsstelsel zou verafschuwen.

Rechts: De eerste school van Tolstoj op zijn landgoed Jasnaja Poljana


“Education doesn’t need to be reformed – it needs to be transformed’’ -  sir Ken Robinson
Ik vertel misschien niets nieuws en er wordt ook al veel gedaan aan onderwijsvernieuwing maar we zijn we zo vastgeroest aan ons vertrouwde onderwijsstelsel dat we de oplossing zoeken binnen het bestaande kader. School is traditie en tradities zijn taai en bewegen als langzame slakken. Tradities maken blind. We moeten uit het huidige kader stappen en nieuwe wegen durven inslaan. Een pleitbezorger voor vernieuwing is TEDx kampioen sir Ken Robinson die op vermakelijke maar duidelijke wijze in zijn Tedx filmpjes de noodzaak van wezenlijke verandering laat zien.  “Education doesn’t need to be reformed – it needs to be transformed’’ aldus Ken Robinson . Peter Hartkamp, vernieuwer van het eerste uur, schrijft in zijn boek ‘’Het Gedwongen Onderwijs’’ hierover:

''Veel kinderen en ouders ervaren problemen met school. De discussies - ook op  politiek niveau – worden al 100 jaar gevoerd en gaan telkens over de details van de onderwijspraktijk maar leiden niet tot de noodzakelijke en fundamentele veranderingen.
…Er wordt vrijwel nooit over de onderliggende aannames van het onderwijs gesproken. De essentie van het huidige onderwijssysteem is gebaseerd op de behoeftes van de maatschappij van 200 jaar geleden. …Het onderwijs bestaat uit aannames en mythen die wetenschappelijk nooit zijn aangetoond. Deze aannames en mythes veroorzaken veel leed voor kinderen en staan leren en ontwikkelen in de weg. …Het lijkt alsof de rechten van het kind ophouden bij de voordeur van de school. Het realiseren van de rechten van het kind binnen onze scholen is cruciaal voor het welzijn, leren en ontwikkelen van kinderen. De essentie is respect voor kinderen als volwaardige mensen''.
(vrij uit ‘’het gedwongen onderwijs voorbij’’ – Peter Hartkamp). 



Braaf en gehoorzaam
Dat systeem waar Peter Hartkamp over spreekt noemt men ook wel het Pruisische stelsel. Het stelsel waar ook Tolstoj zo van gruwelde. Doel van dat systeem is in het kort: soldaten en arbeiders opleiden die braaf doen wat hen word opgedragen. De soldaat moest orders uitvoeren en de arbeider werd opgeleid om ééntonig en saai werk te doen in de fabriek. Men mocht vooral geen praatjes krijgen, anders kwam er nog opstand. Dit stelsel vormde de basis voor het schoolsysteem en leerlingen moesten vervolgens in strakke rijtjes zitten en men werd ingedeeld op leeftijd, het klas-systeem. Verder moest iedereen exact hetzelfde doen en werd het individu uitgeschakeld. Zo kweekte men efficiënt brave gehoorzame burgers. Al gauw werd dit systeem overal ingevoerd. Eerst in Europa en later over de hele wereld en vandaag de dag weten we niet beter dan dat het zo hoort. De formule van 200 jaar geleden – afgesloten lokaal, indeling op leeftijd, docent die instrueert, gehoorzaamheid en discipline en strakke rijtjes - is nauwelijks veranderd.

‘’Scholen hebben niet perse met educatie te maken'' - Churchill


‘’Leren is van een voorrecht verworden tot schoolplicht’’ - Kinderombudsman
Natuurlijk, school is heus wel gemoderniseerd. ‘’Goedemiddag meester’’ is nu ‘’hoi Jan’’ en als je achterstevoren zit krijg je een opmerking en geen klap op je vingers. Maar in de kern is het stelsel nog steeds hetzelfde: je doet braaf wat je verteld wordt en zoniet dan volgen consequenties. Nog steeds gaan we uit van aannames die niet gestoeld zijn op wetenschappelijke onderbouwingen. En aangezien teveel leerlingen vooral naar school gaan ivm hun social life en/of om te scoren voor dat complimentje van thuis maar niet om uit intrinsieke motivatie kennis op te doen of zich vrij te ontwikkelen. En vrij ontwikkelen, dat hebben we wel met zijn allen afgesproken in 1989 met dat Kinderrechten Verdrag. Wat is het nut van een Verdrag als we het niet nakomen? Dan is het een flut Verdrag.


Als we de Kinderrechten naleven MOET school wel veranderen want bijna alles op school druist loodrecht tegen dit Verdrag in.We zouden kunnen beginnen met de Verdragtext ‘’right to education’’ goed te lezen. In het nederlands is dit vertaald naar recht op onderwijs. Maar onderwijs is niet hetzelfde als educatie. Onderwijs is instructies geven terwijl educatie veel breder is dan dat. Churchill zei daarover: ‘’Scholen hebben niet perse met educatie te maken – het zijn vooral  controle-instituten waar bepaalde basis-gewoonten bij jongeren ingeprent worden. Educatie is iets heel anders en vind nauwelijks op school plaats’’. De voormalige Kinderombudsman verwoordt het zo: ‘’Leren is van een voorrecht verworden tot schoolplicht.’’ Recht om te leren betekent dus in de praktijk de plicht om in een lokaal te zitten.

Nu met Corona zitten veel kinderen thuis wat heus ook tekortkomingen met zich meebrengt maar het zou een opening kunnen zijn naar de fundamentele vraag: wat wiillen we met de ontwikkeling van onze kinderen, wat is de essentie van onderwijs en hoe geven we dat vorm?